Wpływ dochodu rodziny na uprawnienia do świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych

Rodziny z dziećmi mogą obecnie korzystać z wielu świadczeń, które mają na celu m.in. częściowe pokrycie wydatków związanych z utrzymaniem i wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Część z nich przysługuje niezależnie od dochodu rodziny (jak np. świadczenie 500+ i świadczenie dobry start). Jednak w przypadku innych, konieczne jest spełnienie kryterium dochodowego. Dotyczy to m.in. niektórych świadczeń rodzinnych oraz świadczenia alimentacyjnego.

Świadczenia a dochód

Do świadczeń rodzinnych, do których prawo uzależnione jest od spełnienia kryterium dochodowego, zaliczają się:

zasiłek rodzinny i dodatki do tego świadczenia,
specjalny zasiłek opiekuńczy oraz
jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, zwana becikowym.

Aby otrzymać te świadczenia, dochód rodziny w przeliczeniu na osobę lud dochód osoby uczącej się z założenia nie może przekroczyć kwot, określonych odpowiednio w art. 5 ust. 1 lub 2, art. 16a ust. 2 i art. 15b ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.) - patrz: Tabela 1.

Wyjątek przewidziano dla:

zasiłku rodzinnego i dodatków - obowiązuje tu tzw. zasada "złotówka za złotówkę" oraz
specjalnego zasiłku opiekuńczego - warunkowo może być on przyznany po przekroczeniu limitu dochodu (patrz: Tabela 1).

Także dla świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zwanych świadczeniami alimentacyjnymi, ustawodawca przewiedział kryterium dochodowe, z uwzględnieniem tzw. zasady złotówka za złotówkę.

Pojęcie dochodu

Co istotne, przy ustalaniu, czy zostało spełnione kryterium dochodowe, brany jest pod uwagę przeciętny miesięczny dochód, o którym mowa w art. 3 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych (patrz ramka) wszystkich członków rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy/świadczeniowy, z ewentualnym wyłączeniem dochodu utraconego lub uwzględnieniem dochodu uzyskanego (patrz: Tabela 2).

Gdy mowa o:

okresie zasiłkowym - oznacza to okres od dnia 1 listopada do dnia 31 października następnego roku kalendarzowego, na jaki ustala się prawo do świadczeń rodzinnych,
okresie świadczeniowym - chodzi tu o okres, na jaki ustala się prawo do świadczenia alimentacyjnego, tj. od dnia 1 października do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego.

Dla wskazanych okresów 2021/2022 brany jest zatem pod uwagę dochód osiągnięty w 2020 r.

Dochód brany pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych

Za dochód uznaje się tu, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób:

przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27, art. 30b, art. 30c, art. 30e i art. 30fustawy o pdof (Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm.), pomniejszone o:

•	koszty uzyskania przychodu,
•	należny podatek dochodowy od osób fizycznych,
•	składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz
•	składki na ubezpieczenie zdrowotne,

dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, określone w art. 3 pkt 1 lit. c)ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. m.in.:

•	zasiłki chorobowe określone w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych,
•	dochody członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne,
•	alimenty na rzecz dzieci,
•	stypendia doktoranckie, stypendia sportowe oraz inne stypendia o charakterze socjalnym przyznane uczniom lub studentom,
•	kwoty diet nieopodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich,
•	należności pieniężne otrzymywane z tytułu wynajmu pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym osobom przebywającym na wypoczynku oraz uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób,
•	świadczenia określone w przepisach o wykonywaniu mandatu posła i senatora,
•	dochody uzyskane z gospodarstwa rolnego,
•	zaliczka alimentacyjna określona w przepisach o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej,
•	świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
•	pomoc materialna o charakterze socjalnym określona w art. 90c ust. 2 ustawy o systemie oświaty (Dz. U. z 2020 r. poz. 1327 ze zm.) oraz świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 212 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2021 r. poz. 478 ze zm.),
•	kwoty otrzymane na podstawie art. 27f ust. 8-10 ustawy o pdof,
•	świadczenie rodzicielskie,
•	zasiłek macierzyński, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
•	stypendia dla bezrobotnych finansowane ze środków Unii Europejskiej lub Funduszu Pracy, niezależnie od podmiotu, który je wypłaca,
•	przychody wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o pdof, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne,

a także, przy ustalaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych na okresy zasiłkowe/świadczeniowe: 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022:

-	dodatek solidarnościowy, o którym mowa w ustawie o dodatku solidarnościowym (Dz. U. z 2020 r. poz. 1068 ze zm.), przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 (art. 13 ust. 1 tej ustawy).

**Tabela 1. Kryterium dochodowe dla celów nabycia prawa do świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych**
Rodzaj świadczenia	Przysługuje, jeżeli	Odstępstwo od zasady
zasiłek rodzinny i dodatki do tego świadczenia	dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 674 zł lub - gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne - 764 zł	Jeżeli dochód rodziny przekracza kwotę graniczną, pomnożoną przez liczbę członków rodziny o kwotę nie wyższą niż łączna kwota zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami przysługujących danej rodzinie w okresie zasiłkowym, na który jest ustalane prawo do tych świadczeń, zasiłek rodzinny wraz z dodatkami przysługuje w wysokości różnicy między łączną kwotą zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami, a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny.
becikowe	dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1.922 zł	brak
specjalny zasiłek opiekuńczy	łączny dochód osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł	Przekroczenie dochodu o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu nie pozbawia prawa do tego świadczenia, o ile przysługiwało ono w poprzednim okresie zasiłkowym. Przy czym w przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje.
świadczenie alimentacyjne	dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 900 zł	Jeśli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę graniczną o kwotę nie wyższą niż kwota świadczenia przysługującego danej osobie uprawnionej w okresie świadczeniowym, na który jest ustalane prawo do tego świadczenia, świadczenie alimentacyjne przysługuje w wysokości różnicy między kwotą świadczenia przysługującego danej osobie uprawnionej a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie.

**Tabela 2. Okoliczności uznawane za utratę i uzyskanie dochodu**
Dla celów uprawnień do
świadczeń rodzinnych	świadczeń alimentacyjnych
Utrata dochodu może być spowodowana:
- uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego,
- utratą zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych,
- utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
- utratą zasiłku/świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, emerytury lub renty, renty rodzinnej, renty socjalnej lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
- wykreśleniem z rejestru pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszeniem jej wykonywania w rozumieniu art. 16b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2021 r. poz. 266) lub art. 36aa ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.), zwanej ustawą systemową,
- utratą zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego albo świadczenia rehabilitacyjnego, przysługujących po utracie pracy zarobkowej,
- utratą świadczenia rodzicielskiego,
- utratą zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
- utratą stypendium doktoranckiego,
- utratą zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń,
albo utratą świadczeń pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych,
oraz przy ustalaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych na okresy zasiłkowe/świadczeniowe: 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022
- obniżeniem wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub obniżeniem dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych z powodu przeciwdziałania COVID-19 (na podstawie art. 15oa ust. 1 specustawy w sprawie COVID-19 - Dz. U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.),
- utratą dodatku solidarnościowego, o którym mowa w ustawie o dodatku solidarnościowym, przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 (art. 13 ust. 2 i 4 tej ustawy).
Uzyskanie dochodu może być wynikiem:
- zakończenia urlopu wychowawczego,
- uzyskania zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych,
- uzyskania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
- uzyskania zasiłku/świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego emerytury lub renty, renty rodzinnej, renty socjalnej lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
- rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej lub wznowienia jej wykonywania po okresie zawieszenia, o którym mowa wyżej,
- uzyskania zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego albo świadczenia rehabilitacyjnego należnych po utracie pracy zarobkowej,
- uzyskania świadczenia rodzicielskiego,
- uzyskania zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
- uzyskania stypendium doktoranckiego
oraz przy ustalaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych na okresy zasiłkowe/świadczeniowe: 2019/2020, 2020/2021 i 2021/2022
- uzyskania dodatku solidarnościowego, o którym mowa w ustawie o dodatku solidarnościowym, przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 (art. 13 ust. 3 i 5 tej ustawy).