Ustalanie prawa do świadczeń opiekuńczych

Świadczenia opiekuńcze mają charakter świadczeń rodzinnych, przyznawanych z założenia od miesiąca wystąpienia o te należności. Prawo do nich uzależnione zostało m.in. od niepełnosprawności. Aby osoba wnioskująca o świadczenia opiekuńcze nie utraciła prawa do nich za okres trwającego postępowania o ustalenie niepełnosprawności, wystarczy wystąpienie o te należności do organu właściwego w określonym przez ustawodawcę terminie.

Do świadczeń opiekuńczych należy: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy, świadczenie pielęgnacyjne. Warunki nabywania prawa do nich oraz zasady ustalania, przyznawania i ich wypłacania reguluje ustawa o świadczeniach rodzinnych.

Prawo do świadczeń opiekuńczych uzależnione zostało m.in. od niepełnosprawności osoby ubiegającej się albo nad którą ma być sprawowana opieka.

Zasiłek pielęgnacyjny

Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Świadczenie przysługuje:

niepełnosprawnemu dziecku,
osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o:

znacznym stopniu niepełnosprawności lub
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21. roku życia,

osobie, która ukończyła 75 lat.

Ustalając warunki do uzyskania prawa do omawianego świadczenia ustawodawca określił również okoliczności wyłączające prawo do zasiłku pielęgnacyjnego (art. 16 ust. 5-6 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:

nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
rezygnują z zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej

w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o:

znacznym stopniu niepełnosprawności albo
niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

O prawie do specjalnego zasiłku opiekuńczego decyduje ponadto kryterium dochodowe. Szczegółowo kwestie te określa art. 16a ust. 2-5 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Gdy specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje za niepełny miesiąc, to kwotę świadczenia dzieli się przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 gr w górę.

Okoliczności przesądzające o tym, że omawiane świadczenie nie przysługuje, wskazane są w art. 16a ust. 8 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne zostało przewidziane dla osób, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o:

znacznym stopniu niepełnosprawności albo
niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Przy czym świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:

nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Grono uprawnionych do tego świadczenia wymienia art. 17 ust. 1-1a ustawy o świadczeniach rodzinnych, a okoliczności, z powodu których należność nie przysługuje art. 17 ust. 5 tej ustawy. Są nimi zarówno te, które leżą po stronie osoby sprawującej opiekę, jak i po stronie osoby wymagającej opieki.

Świadczenie pielęgnacyjne, mimo ustalonej miesięcznej wysokości, jest należnością podzielną, tj. ustala się ją proporcjonalnie do liczby dni kalendarzowych, za które jest należne.

Ustalanie prawa

Prawo do świadczeń rodzinnych ustalane jest przez organ właściwy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego, który trwa od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Kwestie te wynikają z art. 24 ust. 2 oraz art. 3 pkt 10 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Ta ogólna zasada nie dotyczy jednak świadczeń opiekuńczych. Istnieje bowiem możliwość ustalenia prawa do nich począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności (art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych). Co więcej, zasiłek pielęgnacyjny lub świadczenie pielęgnacyjne może zostać przyznane na czas nieokreślony (patrz tabela).

Kogo ustawodawca zalicza do osób niepełnosprawnych przed 16. rokiem życia?

Do osób niepełnosprawnych zaliczane są osoby, które nie ukończyły 16. roku życia, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej wydane w tej sprawie (Dz. U. z 2002 r. nr 17, poz. 162 ze zm.).

**Zasady ustalania prawa do świadczeń opiekuńczych i ich kwoty**
Rodzaj świadczenia	Kwota świadczenia		Okres, przez który przysługuje świadczenie opiekuńcze
Specjalny zasiłek opiekuńczy	od 1.11.2015 r. 520,00 zł miesięcznie*		Okres zasiłkowy - od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego.
Zasiłek pielęgnacyjny	od 1.11.2015 r. 153,00 zł miesięcznie		Przez czas nieokreślony lub do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia - jeżeli orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony.
Świadczenie pielęgnacyjne	w 2017 r.	w 2018 r.
	1.406 zł miesięcznie*	1.477 zł miesięcznie*
Ustalanie prawa do świadczeń opiekuńczych
Prawo do świadczeń opiekuńczych ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Przy czym, jeżeli wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności zostanie złożony w okresie 3 miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, to prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.