Gazeta Podatkowa nr 30 (862) z dnia 12.04.2012

Świadczenia rodzinne w trakcie okresu zasiłkowego

Prawo do świadczeń rodzinnych ustalane jest z reguły na okres zasiłkowy, przypadający od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Oznacza to, że wystarczy w odpowiednim czasie złożyć stosowny wniosek, aby otrzymywać świadczenia przez najbliższe 12 miesięcy. Warto jednak pamiętać, iż okoliczności uzasadniające prawo do zasiłku i stosownych dodatków mogą w międzyczasie ulec zmianie, powodując odpowiednio ustanie lub też powstanie prawa do świadczeń. O pierwszych należy, a o drugich warto powiadomić organ właściwy do wypłaty świadczeń rodzinnych. Pozwoli to na uniknięcie powstania nadpłaty świadczenia lub odpowiednio na ustalenie do niego prawa.

Koszyk świadczeń

Świadczenia rodzinne wypłacane w naszym kraju mają na celu:

• częściowe pokrycie wydatków:
   
  • na utrzymanie dziecka, w tym m.in. w okresie jego kształcenia i rehabilitacji,
     
  • wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji,
     
• zapewnienie środków do życia dla osób, które zrezygnowały z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w celu sprawowania opieki nad osobą, która ze względu na swą niepełnosprawność wymaga takiej opieki i pomocy.

Do świadczeń tych zaliczane są odpowiednio:

• zasiłek rodzinny wraz ze stosownymi dodatkami,
   
• świadczenia opiekuńcze, tj. zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne,
   
• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. "becikowe" oraz
   
• zapomoga wypłacana przez gminy, finansowana z ich własnych środków.

Okres zasiłkowy

Dla celów wypłaty świadczeń rodzinnych został ustalony tzw. okres zasiłkowy, obejmujący okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Ma on zastosowanie do świadczeń, których przyznanie uzależnione jest od spełnienia kryterium dochodowego, a więc przede wszystkim do zasiłku chorobowego i większości dodatków do tego świadczenia. Świadczenia te nie mogą być jednak przyznane wcześniej niż począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego. Kwestię tę reguluje art. 3 pkt 10 oraz art. 24 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

W razie wystąpienia zmian powodujących spełnienie kryteriów warunkujących nabycie nieosiągalnych dotychczas uprawnień, można o nie zawnioskować w trakcie okresu zasiłkowego.

Pozostałe świadczenia wypłacane są w innym trybie, tj. jednorazowo, tylko raz w roku, przez inny ustalony okres, a nawet bezterminowo (patrz wykres). W przypadku dodatków ich wypłata uzależniona jest od prawa do zasiłku chorobowego.

Zmiana okoliczności

Okoliczności uzasadniających prawo do świadczeń rodzinnych jest wiele. Są one zróżnicowane w zależności od rodzaju danego świadczenia. Ich zmiana, choćby nawet w jednym zakresie, może skutkować utratą uprawnień do np. zasiłku rodzinnego, a w konsekwencji i przysługujących do niego dodatków. Dlatego też o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych osoba uprawniona powinna niezwłocznie powiadomić wypłacający je organ. W przeciwnym razie może powstać nadpłata świadczeń, którą trzeba będzie zwrócić wraz z odsetkami naliczanymi od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty nienależnej kwoty (art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

Warto jednak pamiętać, iż przedstawiona zasada działa w dwie strony. Może okazać się, iż osoba, która pierwotnie nie uzyskała prawa do świadczeń rodzinnych, po zmianie sytuacji w rodzinie, uprawnienia te uzyska. W takiej sytuacji niezmiernie ważna jest data złożenia wniosku o wypłatę danego świadczenia. W tym przypadku prawo do świadczeń rodzinnych ustala się bowiem począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego. Zatem nawet jeden dzień zwłoki (na przełomie miesiąca) może przełożyć się na odpowiednią stratę finansową.

Najczęściej spotykane zmiany, wpływające na prawo do świadczeń rodzinnych

» uzyskanie/utrata dochodów

Zasiłek rodzinny przysługuje rodzicom lub opiekunom dziecka albo osobie uczącej się, o ile dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 504 zł lub - w przypadku dziecka niepełnosprawnego - 583 zł. Uzyskanie nowego źródła dochodu, może spowodować przekroczenie ustalonego limitu, a tym samym pozbawić prawa do świadczeń rodzinnych od miesiąca następującego po pierwszym pełnym miesiącu od uzyskania dochodu. Natomiast w sytuacji odwrotnej, tj. w przypadku gdy status finansowy rodziny na skutek utraty dochodu ulega pogorszeniu, można uzyskać prawo do świadczeń rodzinnych, którego wcześniej nie można było otrzymać ze względu na zbyt wysoki dochód w przeliczeniu na osobę w rodzinie.

Okoliczności uzasadniające utratę lub uzyskanie dochodu zostały wymienione odpowiednio w art. 3 pkt 23 i 24 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

» zmiana liczby członków rodziny

Na prawo do zasiłku rodzinnego, a tym samym do dodatków, wpływa również liczba członków rodziny, od której uzależniona jest wysokość dochodu przypadająca na jednego jej członka. W trakcie okresu zasiłkowego może ona ulec zmianie m.in. w wyniku narodzin lub zgonu, zawarcia przez któreś z dzieci związku małżeńskiego, ukończenia przez zdrowe dziecko, pozostające dotychczas na utrzymaniu, 25 lat.

Zmniejszenie lub zwiększenie ilości członków rodziny, z uwagi na zmianę wysokości dochodu rodziny, przeliczonego na aktualną w danym momencie liczbę tych członków, może spowodować odpowiednio utratę lub uzyskanie uprawnień do świadczeń rodzinnych.

» poród w czasie urlopu wychowawczego

Jeżeli kobieta podczas urlopu wychowawczego urodzi dziecko, od dnia porodu przysługuje jej prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Świadczenie to otrzyma również osoba ubezpieczona, która w okresie urlopu wychowawczego przyjęła na wychowanie dziecko (także w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) w wieku do 7. lub - w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10. roku życia. Okoliczność ta wpływa na prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, które nie przysługuje, jeżeli osoba do niego uprawniona w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego.

» rozpoczęcie/zaprzestanie pracy w trakcie urlopu wychowawczego

Zarówno przepisy prawa pracy, jak i ustawy o świadczeniach rodzinnych pozwalają pracownikowi podczas urlopu wychowawczego podjąć pracę zarobkową, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Można także rozpocząć własną działalność gospodarczą. Nie spowoduje to automatycznej utraty prawa do "dodatku wychowawczego". Jednakże ewentualne dalsze pobieranie zasiłku rodzinnego, a tym samym i dodatków, w tym "wychowawczego" będzie w tej sytuacji uwarunkowane wysokością nowych zarobków. Rozpoczęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, z wyłączeniem pracy wykonywanej na podstawie umowy o dzieło, jest bowiem uznawane za uzyskanie dochodu, o czym należy niezwłocznie powiadomić organ wypłacający świadczenia rodzinne.

Natomiast zaprzestanie wykonywania pracy, traktowane jako utrata dochodu, może przyczynić się do uzyskania prawa (na wniosek osoby zainteresowanej) do świadczeń rodzinnych.

» zakończenie/rozpoczęcie nauki przez dziecko powyżej 18. roku życia

Prawo do zasiłku rodzinnego, a tym samym i odpowiednich dodatków, przysługuje do ukończenia przez dziecko odpowiednio: 18. roku życia lub 21. roku życia - jeżeli kontynuuje naukę w szkole albo 24 lat - w przypadku gdy kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Rezygnacja z nauki przez osobę, która ukończyła 18 lat, powoduje zatem utratę uprawnień do świadczeń rodzinnych. I odwrotnie, jej rozpoczęcie może być podstawą do przyznania zasiłku rodzinnego, ale tylko po spełnieniu pozostałych wymaganych warunków i nie dłużej niż do ukończenia określonej górnej granicy wiekowej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 ze zm.)