Gazeta Podatkowa nr 81 (1018) z dnia 10.10.2013

Wpływ utraty lub uzyskania dochodu na prawo do świadczeń rodzinnych

Kwota osiąganego dochodu przez rodzinę ubiegającą się o uzyskanie pomocy finansowej w postaci świadczeń rodzinnych jest jednym z kryteriów, od którego uzależnione zostało prawo do tych świadczeń. Odmowa bądź ustalenie prawa do wnioskowanych świadczeń na okres zasiłkowy nie oznacza jednak braku możliwości wzruszenia wydanej decyzji. W przypadku wystąpienia zmian polegających na utracie dochodu lub jego uzyskaniu, osoba uprawniona może lub musi zachować się w odpowiedni sposób.

Poszczególne świadczenia rodzinne mają różny charakter. Większość z nich wypłacana jest na określony czas, czyli na tzw. okres zasiłkowy przypadający od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Są również takie, które przysługują jednorazowo. Świadczenia można podzielić także na posiadające samoistny byt prawny oraz na funkcjonujące w formie dodatków.

Warunki nabywania prawa do świadczeń rodzinnych oraz zasady ich ustalania, przyznawania i wypłacania określa ustawa o świadczeniach rodzinnych.

Katalog świadczeń

Świadczenia rodzinne, o które można się ubiegać, to:

• zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego,
   
• świadczenia opiekuńcze:
   
• zasiłek pielęgnacyjny,
   
• specjalny zasiłek opiekuńczy,
   
• świadczenie pielęgnacyjne,
   
• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka,
   
• zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka wypłacana ze środków własnych gminy oraz według zasad określonych uchwałą rady gminy, na podstawie art. 22a ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Wysokość zasiłku rodzinnego została zróżnicowana w zależności od wieku dziecka. Świadczenie to ma na celu bowiem częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. Ustalone prawo do zasiłku rodzinnego otwiera drogę do ubiegania się o dodatki do tego zasiłku.

Świadczenia opiekuńcze, jak sama nazwa wskazuje, związane są z niepełnosprawnością osób ubiegających się o nie lub osób, nad którymi ma być sprawowana opieka.

Z tytułu urodzenia się żywego dziecka ustawodawca przewidział formę pomocy finansowej w postaci jednorazowej zapomogi.

Kryterium dochodowe

Świadczenia rodzinne przysługują po spełnieniu konkretnych przesłanek. Jedną z nich jest kryterium dochodowe. Uzależnione od niego jest prawo do:

• zasiłku rodzinnego,
   
• specjalnego zasiłku opiekuńczego,
   
• jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka.

W stosunku do zasiłku rodzinnego i wskazanej jednorazowej zapomogi ustawodawca uzależnił prawo do tych świadczeń od dochodu rodziny w przeliczeniu na jedną osobę. Specjalny zasiłek opiekuńczy uzależniony został od dochodu rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny wymagającej opieki w przeliczeniu na jedną osobę.

Na dochód rodziny składa się dochód członków rodziny, czyli suma przeciętnych miesięcznych dochodów poszczególnych członków rodziny osiągniętych w roku kalendarzowym poprzedzającym dany okres zasiłkowy.

Uzyskanie dochodu

Uzyskanie dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego odpowiednio w/po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy przekłada się na ustalenia w zakresie prawa do świadczeń rodzinnych.

Zasady ustalenia kwoty dochodu przypadającego na osobę w rodzinie uzależnione zostały od tego, kiedy nastąpiło uzyskanie dochodu przez wskazane wcześniej osoby, odpowiednio w/po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. Dochód ten musi być uzyskiwany w dniu ustalenia prawa do świadczeń. Szczegółowy opis zasad zawarty jest w art. 5 ust. 4a i 4b ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Uzyskanie dochodu może spowodować utratę prawa do wypłacanych świadczeń rodzinnych. Nie przysługują one wówczas od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym dochód został uzyskany (art. 24 ust. 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

Należy pamiętać, że to na osobie uprawnionej do świadczeń ciąży obowiązek niezwłocznego powiadomienia organu wypłacającego o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do tych świadczeń, w tym o fakcie uzyskania dochodu.

W konsekwencji niezawiadomienia o uzyskaniu dochodu jednostki wypłacającej świadczenie może dojść do bezpodstawnej wypłaty. Zwrotem nienależnie wypłaconych świadczeń może zostać obciążona osoba, która je pobrała. Chociaż jak wskazał WSA z Lublinie w wyroku z dnia 27 listopada 2012 r. (sygn. akt II SA/Lu 776/12), niezawiadomienie organu o zmianach w sytuacji dochodowej nie może skutkować automatycznie uznaniem świadczenia za nienależnie pobrane i nakazaniem jego zwrotu. Dla zachowania tej możliwości niezbędne jest jeszcze wykazanie, że zaistniałe zmiany powodowały ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia.

Utrata dochodu

Przy ustalaniu dochodu rodziny nie uwzględnia się dochodu utraconego przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy lub po tym roku. Tym samym dochód rodziny obliczany jest z pominięciem kwot utraconych przez np. jednego z członków rodziny. Ustalenia kwoty przypadającej na osobę w rodzinie dokonuje się z uwzględnieniem tego członka rodziny, który dochód utracił.

W razie utraty dochodu prawo do świadczeń rodzinnych ustala się od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła utrata dochodu, nie wcześniej jednak niż od miesiąca złożenia wniosku. Postępowanie w sprawie świadczeń rodzinnych inicjowane jest bowiem złożeniem stosownego wniosku.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 ze zm.)