Problemy z ustalaniem uprawnień do zasiłku opiekuńczego

Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu w razie konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny z założenia może skorzystać z prawa do zasiłku opiekuńczego. Ustalenie uprawnień do tego świadczenia niejednokrotnie jednak przysparza płatnikom zasiłków sporo problemów, zwłaszcza gdy ubezpieczony lub jego członek rodziny korzystali już z tego zasiłku w danym roku kalendarzowym. Wątpliwości budzi również obecność innego członka rodziny mogącego zapewnić opiekę osobie jej wymagającej.

Okoliczności uzasadniające prawo do zasiłku

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, ale wyłącznie w określonych przez ustawodawcę przypadkach,
chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,
innym chorym członkiem rodziny.

Tak wynika z art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową, który jednocześnie precyzuje, kogo uznaje się za dziecko i innego członka rodziny.

Maksymalnie 60 dni w roku

Niestety liczba dni tego świadczenia jest ograniczona w danym roku kalendarzowym odpowiednio do:

60 dni - gdy opieka sprawowana jest nad dziećmi (zdrowymi do lat 8 i chorymi do ukończenia 14. roku życia,
14 dni - jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Co więcej, łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny liczba dni należnego zasiłku opiekuńczego nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym.

Wskazane limity, w świetle art. 33 ustawy zasiłkowej, obowiązują:

niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz
bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Gdy zostaną one przekroczone, zasiłek opiekuńczy już nie przysługuje do końca danego roku kalendarzowego. Ponowne nabycie uprawnień do tego świadczenia może nastąpić dopiero od 1 stycznia kolejnego roku.

Bez innego opiekuna

Dodatkowym ograniczeniem w uprawnieniach do zasiłku opiekuńczego, określonym w art. 34 ustawy zasiłkowej, jest obecność innych - poza ubezpieczonym - członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jedynie opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Gdy zatem sam ubezpieczony ujawni obecność innego członka rodziny w okresie sprawowania opieki albo zostanie to stwierdzone w wyniku kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy, zasiłek opiekuńczy nie przysługuje (za poszczególne dni lub za cały wnioskowany okres).

Wyjaśnianie wątpliwości

W razie wątpliwości w zakresie ustalenia uprawnień do zasiłku opiekuńczego warto posiłkować się wytycznymi zawartymi w komentarzu ZUS do ustawy zasiłkowej (patrz ramka), dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl, oraz informacjami zamieszczonymi w przygotowanych przez organ rentowy wnioskach o zasiłek opiekuńczy, tj. formularzach:

Z-15A - Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem,
Z-15B - Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.

Niejednokrotnie jednak zdarzają się sprawy nietypowe albo bardzo skomplikowane, które nie zostały przewidziane w ustawie zasiłkowej, czy też w dostępnych wyjaśnieniach ZUS. Dlatego warto pamiętać, że płatnik składek uprawniony do wypłaty zasiłków, przed dokonaniem tej wypłaty może wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie uprawnień do zasiłku. Taką możliwość przewiduje art. 63 ust. 2 ustawy zasiłkowej.

Formularze Z-15A i Z-15B dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Zasiłki i świadczenia.

Przy czym również sam ubezpieczony może wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie uprawnień do zasiłku, jeżeli uzna, że zostały naruszone jego uprawnienia w tym zakresie.

Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie, zgodnie z zawartym w niej pouczeniem.

Zasady obowiązujące przy ustalaniu uprawnień do zasiłku opiekuńczego

1.	Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, przy czym przyznaje się je tylko jednemu z rodziców, temu który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.
2.	Jeśli rodzice dziecka w wieku do ukończenia 8 lat zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się tym dzieckiem i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w szpitalu albo innej placówce wykonującej świadczenia zdrowotne, drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy.
3.	W przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej albo gdy jedno z nich jest zatrudnione w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje:
	-	tylko za dni, w których rodzice pracują na różnych zmianach i w związku z tym dziecko w wieku do ukończenia 8 lat pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców np. w szpitalu,
	-	za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na tych samych zmianach, a także na różnych zmianach, jeżeli chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy.
4.	Aby otrzymać zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad innym niż dziecko (w wieku do lat 14) chorym członkiem rodziny, wymagane jest pozostawanie osoby sprawującej opiekę z osobą jej wymagającą we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki. Przy czym warunek ten uznaje się za spełniony także wówczas, gdy ubezpieczony pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z chorym wyłącznie przez okres choroby.
5.	Do limitu 60 lub 14 dni opieki w roku kalendarzowym nie zalicza się okresu zasiłku opiekuńczego, wypłaconego w oparciu o art. 32a ustawy zasiłkowej, tj. z tytułu opieki sprawowanej nad nowonarodzonym dzieckiem w okresie 8 tygodni po porodzie, gdy ubezpieczona matka dziecka:
	-	przebywa w szpitalu lub
	-	porzuciła dziecko albo
	-	posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym.
6.	Za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się:
	-	osoby całkowicie niezdolnej do pracy lub chorej, albo ze względu na wiek niesprawnej fizycznie lub psychicznie,
	-	osoby prowadzącej gospodarstwo rolne lub własną działalność pozarolniczą,
	-	pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
	-	osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.